Vĩnh biệt đạo diễn Vladimir Menshov: Moskva 'tin vào nước mắt'

10/07/2021 07:00 GMT+7 | Văn hoá

(Thethaovanhoa.vn) - Đọc trên Facebook của NSƯT Phạm Thanh Hà - đồng nghiệp của tôi tại Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội, tôi sững sờ trước thông báo của Tập đoàn Điện ảnh Mosfilm: Vladimir Menshov - đạo diễn, diễn viên, nhà biên kịch, nhà sản xuất điện ảnh xuất sắc của Liên Xô và Nga; đạo diễn bộ phim từng đoạt giải Oscar Moskva không tin vào nước mắt; thành viên Hội đồng quản trị Mosfilm, đã qua đời ở tuổi 82 vì nhiễm Covid-19…

Điện ảnh Nga chật vật trước làn sóng Hollywood

Dù khó có thể cạnh tranh với Hollywood, tuy nhiên các nhà làm phim ở Nga đang chú ý tới thị trường này khi lượng khán giả đến rạp đang ngày càng tăng cao và các bộ phim “bom tấn” Mỹ đang “lấn lướt” các sản phẩm nội địa.

Những sinh viên từng học ở Đại học Điện ảnh quốc gia Moskva (VGIK), học ở các trường đại học ở Liên Xô và các nghệ sĩ Việt Nam không giấu nổi cảm xúc trước hung tin.

Nhà biên kịch Lê Ngọc Minh chia sẻ:“Vô cùng thương tiếc cha đẻ của Moskva không tin vào nước mắt”. Đạo diễn phim Đại thi hào Nguyễn Du Nguyễn Văn Đức gửi lời tiễn biệt: “Vô cùng thương tiếc thầy Vladimir Menshov- một người thầy đáng kính của chúng tôi ở Trường VGIK”.

NSƯT Nguyễn Thị Thu Hà thảng thốt và chia sẻ bài hát Aleksandra trong phim đúng lúc tôi đang xem lại bộ phim này. Nhà báo Phan Việt Hùng thốt lên: “Xin khóc thương Vladimir Menshov, một đạo diễn tài ba vừa qua đời hôm nay (5/7/2021). Đạo diễn bộ phim Moskva không tin vào nước mắt là một nghệ sĩ chân chính, một nhân cách lớn của nền điện ảnh Nga”.

NSND Vương Duy Biên, Phó chủ tịch Liên hiệp các Hội VHNT Việt Nam, nhớ lại: “Bộ phim tuyệt vời thời tuổi trẻ. Tôi đã từng xem mấy lần tại rạp Mê Linh. Xin vĩnh biệt đạo diễn tài năng của điện ảnh Xô Viết”.

“Ni cô Huyền Trang” của Biệt động Sài Gòn thốt lên xa xót:“Bộ phim hay in đậm trong trái tim tâm hồn những người Việt yêu điện ảnh Nga. Cầu mong ông thanh thản nơi thiên đường”…

Nước mắt

Đạo diễn Vladimir Menshov nhập viện vào cuối tháng 6 với tình trạng bão hòa oxy thấp. Ngày 26/6/2021 ông được chẩn đoán mắc bệnh coronavirus. Các bác sĩ chẩn đoán ông bị viêm phổi 2 bên và suy hô hấp giai đoạn 3… Theo nhà báo Phan Việt Hùng, lễ tiễn biệt Vladimir Menshov diễn ra vào ngày 8/7/2021 tại trụ sở Hội Điện ảnh Moskva. Tang lễ của ông sẽ được tổ chức cùng ngày tại Nghĩa trang danh nhân Novodevichie.

Vợ ông - NSND Vera Alentova - nhân vật Katerina trong bộ phim Moskva không tin vào nước mắt - năm nay 79 tuổi, phải nhập viện ngày 28/6 và…rất khó có mặt trong lễ tang chia tay người bạn đời yêu dấu của mình.

Vladimir Menshov sinh ngày 17/9/1939 tại Baku (nay là nước Cộng hòa Azerbaijan). Ông học diễn xuất và đạo diễn tại Học viện Kỹ thuật điện ảnh Gerasimov. Hoạt động điện ảnh của Menshov chủ yếu ở vai trò diễn viên (hơn 100 vai), nhưng ông lại được công chúng biết đến nhiều nhất, ấn tượng nhất ở vai trò đạo diễn, đặc biệt là bộ phim Moskva không tin vào nước mắt.

Bộ phim sản xuất năm 1979 với kinh phí 550 ngàn rúp. Ra mắt ngày 11/2/1980, bộ phim ngay lập tức được công chúng đón nhận nhận nồng nhiệt. Ngay trong năm đầu công chiếu đã có 85 triệu người ở dân Xô Viết đến rạp xem phim. 120 nước mua bản quyền, phim được công chiếu trên toàn thế giới và nhiều buổi chiếu ra mắt diễn ra trọng thể. Chỉ 1 năm sau đó (năm 1981), phim được Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật điện ảnh Mỹ trao giải Oscar Phim nói tiếng nước ngoài hay nhất.

Nữ diễn viên chính của bộ phim là Vera Valentinovna Alentova chính là người bạn đời của Menshov thử vai phim của chồng khi ở tuổi 36, nhưng tạo hình nhân vật của bà rất thành công ở thời đôi mươi và 20 năm sau. Con gái của họ là Yuliya Vladimirovna Menshova là diễn viên nổi tiếng và là người dẫn chương trình của chương trình truyền hình Ya sama.

Vladimir Menshov là diễn viên kiêm đạo diễn. Ông đã đóng hơn 100 bộ phim, như: How Czar Peter the Great Married Off His Moor (1976), Where Is The Nophelet? (1988), Night Watch (2004), Day Watch (2006), Legend № 17 (2013)… Ông từng đạo diễn nhiều bộ phim: Rozygrysh (1976), Liubov I golubi (1984), Shirli-Myrli (1995), Zavist bogov (2000)… Khán giả Việt Nam đã gặp hình ảnh đạo diễn trong vai ông cụ Anton Ivanovich trong bộ phim Tiếng tĩnh lặng thét gào phát trên VTV.

Menshov từng giảng dạy nhiều năm ở Đại học Điện ảnh Quốc gia Nga – VGIK (Liên Xô cũ). Ông từng là thành viên Hội đồng quản trị của VGIK, thành viên hội đồng quản trị của Mosfilm, thành viên của Liên minh các nhà điện ảnh Liên bang Nga; thành viên Hiệp hội các nhà quay phim Liên bang Nga. Những năm gần đây, ông đảm nhận chức Tổng giám đốc và Giám đốc Nghệ thuật của Film Studio Genre - công ty con của Mosfilm.

Năm 1978, Menshov nhận Giải thưởng Nhà nước RSFSR mang tên N.K. Krupskaya. Năm 1981, ông nhận Giải thưởng Nhà nước của Liên Xô. Năm 1989, ông được phong danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân...

Tin vào tình cảm của công chúng

Phim Moskva không tin vào nước mắt (Москва слезам не верит) kể về 3 người bạn gái từ tỉnh lẻ lên Moskva lập nghiệp vào cuối thập niên 1950. Mỗi người 1 cá tính. Mỗi người 1 số phận khác nhau.

Antonina bằng lòng với nghề thợ sơn của mình. Cô yêu và kết hôn với người cùng công trường là người Moskva làm và sống một cuộc đời bình dị.

Ludmila lại coi cuộc sống ở Moskva như “một cuộc xổ số lớn”. Cô nuôi tham vọng lấy được người chồng giàu có, danh giá và sẵn sàng làm mọi thứ để đạt được điều đó, kể cả phải nói dối. Chồng cô là một cầu thủ khúc côn cầu nổi tiếng, vốn hiền lành, chân thật, nhưng sau đó dính vào rượu chè.

Nhân vật trung tâm là Katerina do Vera Alentova - phu nhân của đạo diễn đảm nhận vai. Katerina là một cô gái xinh đẹp, chân chất, có chí tiến thủ. Cô vừa làm thợ máy giỏi, vừa học để thi vào đại học. Một lần, Katerinađược ông cậu là giáo sư ở trung tâm thủ đô nhờ đến trông nhà. Cô rủ Ludmila đến cùng. Cũng từ xếp đặt phải nói dối của cô bạn mà Katerina gặp bao rắc rối. Cuộc gặp gỡ chóng vánh, cô yêu Rodia làm nghề quay phim ở đài truyền hình. Rất nhiều lần cô muốn nói sự thật, nhưng rồi chưa có cơ hội.

Khi biết Katerina không phải là con giáo sư, Rodia đã rũ bỏ, dù biết cô có thai với mình. Katerina một mình nuôi con, vừa làm vừa học, vừa phấn đấu vươn lên…

Hai mươi năm sau họ gặp lại nhau trong hoàn cảnh trớ trêu. Katerinathành đạt là Giám đốc Xí nghiệp Liên hiệp lớn, uỷ viên Hội đồng thành phố và là nhân vật cho Đài truyền hình phỏng vấn mà người quay phim vẫn là Rodia năm xưa. Anh ta vẫn vậy. Rodia tìm mọi cách nối lại tình xưa. Còn Katerina kiên quyết chối từ, bởi cô đang sống rất yên ổn với con gái Aleksandra và đã tìm được nửa đích thực của mình là Ekateriny Goshu (do diễn viên Aleksey Vladimirovich Batalov thủ vai). Với cô, anh là người đàn ông tuyệt vời nhất mà cô đã tìm thấy dẫu muộn mằn…

Kịch bản bộ phim là tác phẩm dự thi của nhà biên kịch V. K. Chernykh đoạt giải Ba trong cuộc vận động sáng tác về Moskva. Dẫu đây là kịch bản đoạt giải, nhưng các nhà đạo diễn tên tuổi đều từ chối nhận làm phim. Là đạo diễn mới vào nghề, Vladimir Menshov được tác giả biên kịch đưa kịch bản và đề nghị làm bộ phim này.

Menshov nhớ lại: “Lúc đầu tôi cũng không hào hứng với kịch bản ấy lắm…Nhưng có chi tiết duy nhất khiến tôi lập tức chú ý là Katerina đặt đồng hồ báo thức và ngủ thiếp đi trong hàng nước mắt. Khi thức dậy, một thời gian dài đã trôi qua và chính cô đánh thức cô con gái đã trưởng thành. Thậm chí tôi cứ tưởng mình bỏ sót mất vài trang". Có lẽ, đạo diễn ấn tượng với “cú nhảy”20 năm và nghĩ đến việc sẽ dựng bộ phim như thế nào.

Khi đọc kịch bản, ông bật mí những điều gan ruột: “Dù nhiều đạo diễn nổi tiếng không nhận, nhưng phải nói thật là tôi muốn làm bộ phim này. Có cảm tưởng tôi hiểu thấu, hiểu tới chân tơ kẽ tóc hiện thực chúng tôi đang trải qua. Tôi đã đặt vào phim này toàn bộ cuộc đời của mình. Cho dù nhân vật chính trên màn ảnh là một phụ nữ, nhưng đó chính là tôi. Tên phim Moskva không tin vào nước mắt là thông điệp chính tôi muốn chuyển tải…”.

Cuộc tuyển chọn diễn viên cho bộ phim diễn ra trong 3 tháng. Đạo diễn rất kỳ công khâu tuyển diễn viên. Quan điểm chọn của không quá phụ thuộc vào tên tuổi. Điều quan trọng là diễn viên hiểu, nhập thân tốt vào nhân vật của mình. Vì thế, ông đã từng từ chối những diễn viên nổi tiếng. Thế nên, bộ phim Moskva không tin vào nước mắt thiếu vắng những ngôi sao điện ảnh (trừ Aleksey Vladimirovich Batalov).

Lúc đầu, vai Katerina dự định cho 2 nữ minh tinh Xô Viết, nhưng cả 2 diễn viên ở thời điểm đó không mấy “mặn mà” (người đầu từ chối vì bận và nữ minh tinh thứ hai lại có lựa chọn phim khác). Ông lựa chọn nữ diễn viên Irina Krupchenko cho vai Katerina, nhưng nữ diễn viên này không nhận lời. Cuối cùng Vladimira Mensov dành vai đó cho vợ mình - nữ diễn viên Vera Alentova.

Với nhân vật nam chính - Gosha - đoàn làm phim cũng đã thử khá nhiều ứng viên, nhưng cuối cùng đạo diễn chốt diễn viên Aleksey Vladimirovich Batalov và rất mừng được diễn viên gạo cội nhận lời. Theo đạo diễn, Moskva không tin vào nước mắt độc đáo chính là phim không có vai phụ. Các vai như bà mẹ của Rodia, Phó phòng Anton, bà trực tầng ở ký túc xá… đều quan trọng như các vai chính.

Đạo diễn chia sẻ: "Tôi không thể mời người ta đến rồi chơi không, chả có gì mà thể hiện cả. Đối với tôi rất quan trọng là phải chính diễn viên đóng nhân vật. Vai bà trực tầng trong kịch bản gốc không hề có, nhưng chúng tôi kết nối bà làm “người thân” của Katerina - nhân vật chính lúc thì chào qua điện thoại, lúc khác đón Katerina từ nhà hộ sinh…

Bộ phim đoạt giải Oscar, nhưng có “số phận đặc biệt”. Đạo diễn Menshov là một nghệ sĩ khá bản lĩnh. Phim ra mắt Hội đồng nghệ thuật, nhưng các thành viên“có vẻ né”, khiêm tốn đưa ra lời nhận xét. Nhưng rồi ý kiến của Giám đốc xưởng phim vốn rất khắt khe, rất kiệm lời rằng: "Tôi nghĩ chúng ta sẽ đoạt nhiều giải thưởng và chiếm được cảm tình của công chúng với bộ phim này cho mà xem" đã khiến đạo diễn xúc động. Khi có yêu cầu cắt một số đoạn, nhưng đạo diễn bảo lưu ý kiến. Rồi bộ phim đã cũng đã được thông qua…

Nghe tin đạo diễn mất vì Covid-19, Mosfilm gửi lời chia buồn sâu sắc tới các đồng nghiệp, người thân và bạn bè của Vladimir Valentinovich – một Đạo diễn nhân dân chân chính. Chúng tôi đã mất đi người bạn thân yêu của mình, một người của "Mosfilm", người đã cống hiến tất cả năng lực sáng tạo và tài năng sáng giá của mình cho xưởng phim ruột thịt của ông đạo diễn nhân dân chân chính, tác giả của những bộ phim tuyệt vời được hàng triệu người biết đến và yêu thích”…

Bài hát phim "Mokva không tin vào nước mắt":