Nghệ sĩ sắp đặt Marina Abramovic 75 tuổi: Người liều lĩnh với cơ thể mình

(Thethaovanhoa.vn) - Marina Abramovic là nghệ sĩ tiên phong khi đã đẩy cơ thể và tâm trí vượt qua mọi giới hạn trong các màn trình diễn của mình nhằm khơi gợi sự đồng cảm và phơi bày sự tàn nhẫn của con người.

Nghệ sĩ sắp đặt Scotland đoạt giải Turner 2011

Nghệ sĩ Scotland Martin Boyce (44 tuổi) đã đoạt giải Turner kèm theo số tiền thưởng 25.000 bảng tại lễ trao giải được tổ chức ở Trung tâm Nghệ thuật Đương đại Baltic, Đông Bắc nước Anh, hôm 5/12.

Tròn 75 tuổi, Abramovic tự hào rằng bà đã giúp đưa nghệ thuật trình diễn sắp đặt trở thành xu hướng chính thống.

Sinh ra ở Belgrade, Serbia vào năm 1946, Marina Abramovic được gia đình cho học nghệ thuật từ sớm ở quê nhà và Zagreb (Croatia) từ sớm nhưng luôn cảm thấy cô độc vì thường bị mẹ đánh đập. Ngay từ sớm, bà đã phát triển niềm yêu thích với nghệ thuật trình diễn, bao gồm cả các thử nghiệm với các tác phẩm sắp đặt âm thanh.

Những màn diễn gây sốc

Năm 1973, nghệ sĩ trẻ này được mời đến Edinburgh, Scotland để tham dự một liên hoan nghệ thuật quốc tế với tác phẩm biểu diễn đầu tiên của mình. Trong màn trình diễn với tựa đề Rhythm 10 (Nhịp điệu 10), Abramovic đã đâm 10 con dao sắc nhọn vào kẽ giữa những ngón tay - một hành động liều lĩnh mà đôi khi sơ sẩy bà đã bị chảy máu.

“Tôi đã trải nghiệm sự tự do tuyệt đối. Tôi đã cảm thấy rằng cơ thể mình là không có ranh giới, đến mức nỗi đau không thể ảnh hưởng đến tôi nữa, như thể không còn gì quan trọng. Một trải nghiệm thú vị và tất cả làm tôi say mê” - Abramovic nhớ lại màn trình diễn đầu tiên trong cuốn tự truyện năm 2016 mang tựa đề Walk Through Walls (Đi xuyên những bức tường).

Hay trong một màn diễn sau đó, Abramovic khỏa thân nằm trên những tảng băng, tự cứa vào thân mình và la hét cho đến khi mất giọng. Bà sử dụng cơ thể mình như một công cụ biểu đạt triệt để mà trước đó không có nghệ sĩ nào làm được như vậy.

Abramovic tiếp tục say sưa kể về những trải nghiệm: “Tôi say sưa với nguồn năng lượng tràn trề mà mình nhận được. Đó là khoảnh khắc tôi biết rằng đã tìm thấy phương tiện nghệ thuật của mình. Không bức tranh nào, không đồ vật nào mà tôi có thể tạo ra có thể mang lại cho tôi cảm giác đó. Và tôi biết mình sẽ phải tìm kiếm nó hết lần này đến lần khác”.

Kể từ đó, Abramovic tạo cho mình danh tiếng là một nghệ sĩ trình diễn tiên phong, người tiếp tục vượt ra ngoài các giới hạn về thể chất và tâm lý của bản thân.

Nhiều nhà phê bình cho rằng màn diễn ly kỳ và gây kích động nhất của Abramovic trong thời gian đầu là tác phẩm Rhythm 0 ở Naples (Italy) hồi năm 1974. Trong màn diễn đó, Abramovic hướng tới khán giả và nói: “Có 72 đồ vật trên bàn mà người ta có thể sử dụng trên người tôi theo ý muốn”. Các đồ vật đó bao gồm lưỡi lam, dao và một khẩu súng đã nạp đạn. Nghệ sĩ ngồi đó bất động khi người ta rạch quần áo hay rạch da bà. Sau màn diễn, Abramovic giải thích rằng sở dĩ bà thực hiện màn diễn liều lĩnh và táo bạo như vậy là muốn tìm cách phơi bày sự tàn ác cố hữu của con người.

Còn trong màn diễn Rhythm 5, Abramovic suýt nữa đã tự thiêu khi bà nằm giữa đống lửa sau lúc cắt và đốt tóc và móng tay của mình. Bà bất tỉnh và thật may là được cứu kịp thời.

Sự nghiệp thăng hoa cùng người tình - đồng nghiệp

Sự nghiệp của Abramovic không thể tạo được thành công vang dội nếu như không có sự hợp tác với nghệ sĩ người Đức Frank “Ulay” Uwe Laysiepen. Cuộc gặp gỡ này đã tạo ra kỷ nguyên mới trong các màn diễn của Abramovic.

Họ yêu nhau ngay từ cái nhìn đầu tiên khi gặp gỡ ở Edinburgh vào năm 1976 và làm việc như một nhóm sáng tạo trong 12 năm. Buổi biểu diễn Imponderabilia năm 1977 là điển hình của màn biểu diễn của cặp đôi này: Abramovic và Ulay khỏa thân đứng ở lối vào của một bảo tàng Bologna, buộc du khách phải lách qua họ để vào trong.

Trong 4 năm, Abramovic và Ulay đã sống tự do trong chiếc xe buýt nhỏ Citroen của họ, đi khắp châu Âu và biểu diễn. Ngay cả cuộc chia ly của họ vào năm 1988 cũng được đánh dấu bằng một màn trình diễn công phu. Trong tác phẩm có tựa đề The Lovers, họ đi về phía nhau dọc theo Vạn lý Trường thành của Trung Quốc, bắt đầu ở hai đầu đối diện và gặp nhau ở giữa. Tác phẩm ban đầu được lên kế hoạch như một bản tuyên ngôn lãng mạn, nhưng cuối cùng họ đã đi bộ 3 tháng để kết thúc mối quan hệ của mình.

Cuộc chia tay với Ulay đã truyền cảm hứng cho Abramovic khám phá “vùng đất mới”. Năm 1997, bà thực hiện một tác phẩm trong hạng mục trình diễn quốc tế tại Venice Biennale có tựa đề Balkan Baroque, như một sự bình luận về cuộc chiến tranh Nam Tư, trong đó bà dành 7 tiếng/ngày để rửa một núi xương bò đẫm máu. Màn trình diễn của bà đã được trao giải Sư tử vàng.

Truyền bá “phương pháp Abramovic”

Từ những năm 1990, nghệ sĩ này đã dạy Abramovic Method (Phương pháp Abramovic) của mình cho các nghệ sĩ biểu diễn trẻ. Abramovic chuyển đến New York vào năm 2000, nơi bà phát triển các tác phẩm sân khấu, các buổi biểu diễn và gặp gỡ các nghệ sĩ khác, bất chấp sự dè dặt của một số khán giả địa. Trong House with the Ocean View, nghệ sĩ đã ngồi 12 ngày trong 3 căn phòng mở để tạo ra mối quan hệ thân mật giữa mình và người xem.

Abramovic tiếp tục đề tài này trong các màn diễn tiếp theo của mình. Vào năm 2010, tại Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại (MoMA) ở New York, bà đã gặt hái thành công lớn khi trình diễn tác phẩm The Artist is Present, trong đó bà ngồi nhìn chằm chằm vào một người ngồi đối diện trong 7 tiếng/ngày. Cứ thế trong suốt 75 ngày, các ngôi sao như Sharon Stone, Tilda Swinton, Björk và Lady Gaga đã trở thành “đối tượng” của bà. Và người tình cũ Ulay, sau nhiều năm bà chẳng hề liên lạc, bỗng dưng xuất hiện và tham gia vào màn diễn. Ông ngồi nhìn chằm chằm vào nghệ sĩ ngôi sao, khi đó cả hai đều khóc.

Sự quảng cáo rầm rộ của các phương tiện truyền thông cho màn diễn của Abramovic đã giúp bà không chỉ tiếp cận được tới giới thượng lưu quan tâm đến nghệ thuật hiện đại mà còn tới số đông công chúng.

• Nghệ sĩ sắp đặt Scotland đoạt giải Turner 2011

• Nghệ thuật sắp đặt bờ biển: Còn hơn một lời cảnh tỉnh!

Sau màn diễn năm 2000, các tác phẩm của Abramovic ít có chi tiết bạo lực mà thiên về khổ hạnh và những hồi ức. Phương pháp của bà dựa trên sự kết hợp của nhiều bài tập thiền, thư giãn của phương Đông. Mỗi dịp cuối năm, Abramovic đều đến một tu viện ở Ấn Độ để thiền và nạp năng lượng. Bà nói: “Chúng ta phải tạo ra những tình huống để cơ thể chúng ta khỏe mạnh và hoạt động tốt”.

Năm 2020, nghệ sĩ ra mắt dự án nhạc kịch 7 Deaths of Maria Callas (7 cái chết của Maria Callas) tại Bayerische Staatsoper ở Munich (Đức). Trong đó, bà đã diễn lại 7 cái chết trên sân khấu nổi tiếng nhất của Callas - giọng nữ cao người Mỹ gốc Hy Lạp và là một trong những nữ ca sĩ opera danh tiếng nhất trong thập niên 1950. Bà sở hữu kỹ thuật hát đẹp ấn tượng và khả năng diễn xuất tuyệt vời. “Giống như nhiều nữ anh hùng opera mà Callas tạo ra trên sân khấu, bà cũng chết vì tình yêu. Bà chết vì trái tim tan vỡ” - Abramovic nói về Callas, huyền thoại opera mà bà vô cùng ngưỡng mộ.

Việt Lâm (tổng hợp)