Vang động sóng “Lê Hoa”

1. Trên phố Cầu Đất, quận Ngô Quyền, Hải Phòng (HP) có một địa chỉ mà những người dân HP, người yêu thơ đều nhớ. Ngôi nhà cuối ngõ 88, là nơi vợ chồng thi sĩ - kịch sĩ Lê Đại Thanh đã sống, sinh ra và nuôi dạy những người con ưu tú, nơi hội ngộ nhiều tên tuổi thơ, họa bốn phương mỗi dịp xuống HP.

Lê Đại Thanh từng là một cuốn “từ điển sống” của HP, luôn coi trọng Thơ là kết tinh ngôn ngữ, phải sáng tạo, khổ công như trai, ốc xà cừ chịu muôn hạt cát cứa mà kết ngọc. Và đây, đoạn thơ ông viết từ 1975 “Thơ - là đốt cháy một mặt trời đại dương/ Để giữ lại một hạt muối/ Là bóp nát mùa hoa/ Để giữ lại một sắc hương”.

Tôi đã đến ngôi nhà ấy, một “di sản” không của riêng dòng họ có nhiều cống hiến cho nền văn nghệ Việt Nam. Một căn phòng nhỏ làm phòng thơ. Một phòng vẽ của HS Lê Đại Chúc (1944), và trở về sống tại đây năm 2002 tới nay. Bộ bàn ghế đá và cây khế nhú quả, là “đồ mới”. Chỉ còn lại một căn phòng kê chiếc phản mà thi sĩ và vợ – nghệ sĩ kịch Đinh Ngọc Anh (1913 - 2005) đã nằm, chiếc tủ cũ. Vốn ngôi nhà này là cái kho chứa thuốc Tây. Ông bà Lê Đại Thanh cùng 10 người con đã sống như thế. Tủ, bàn gỗ sồi, sập gụ đã bán hết hồi cơ cực. Chật chội, khổ sở mà vẫn thanh cao và thấy may mắn vì vẫn có tổ ấm của mình.

NSƯT Lê Chức. Ảnh: Nguyễn Đình Toán.

Hè 2006, tập thi họa Lê Hoa (196 trang) gây chú ý ngay lúc vừa phát hành. Sách in thơ của Lê Đại Thanh, Lê Chức và tranh Lê Đại Chúc. Ở đó, Lê Chức công bố Trường ca Hải Phòng. Còn với Một thinh không, tác giả dành chương đầu viết về HP máu thịt: Quê biển, Hoa phượng, Xuân biển, Hồn biển. Viết về HP là mảng thành công nhất của Lê Chức, những dòng chữ hiện lên con người ông đa cảm, suy tư mà đời thường, ông Phó Chủ tịch thường trực Hội Nghệ sĩ sân khấu VN đã giấu át bằng sự tận tuỵ, cẩn trọng vì việc chung, chăm lo cho anh em.

“Chiếc neo tôi buông trọn hồn mình/ Xăm vào da thịt tình quê”. Căn Đinh giống cha, người con út cũng là người con duy nhất làm thơ, cũng là kẻ ưa lãng du và hay quên. Cái gì cần nhớ thì ghi lại thành thơ và thơ thành cái để nhớ, đáng nhớ của đời Lê Chức. Cha gặp nạn văn chương, những người con không được vào đại học. “Dấu ấn khảm trong hồi ức/ Cùng những tên phố phố tên đường chát chúa nghĩa cần lao/ Khen khét mồ hôi/ Phố nhỏ đọng những nếp nhăn hằn trán”.

2. “Tôi đã ngâm mình bốc đất lòng sông/ Săn gân xe bò kéo gỗ”, tuổi 17 Lê Chức không khác anh trai Lê Đại Chúc, con út vào đời bỏ chữ “Đại” theo lời cha khuyên, mong bớt chút gian nan. 17 tuổi, Lê Chức làm “lao động đen”, ai thuê gì làm nấy, xin đẩy xe cải tiến gỗ, công nhân cuốc đường, thợ xẻ. Tới 1965, ông vào Đoàn kịch HP. Dòng máu nghệ sĩ, khí chất HP vẫn nổi trội ngạo nghễ vượt trên những nhọc nhằn, hoàn cảnh, không hề bị lam lũ vùi dập lẫn lộn đánh đồng.

Chàng diễn viên Lê Chức thi đại học tại chức đạo diễn sân khấu, lớp do GS-TS Đình Quang chủ nhiệm, đỗ thủ khoa 29,5/30 điểm, được chọn du học nước ngoài. Ông học ĐH sân khấu tại Kiev từ 1981-1987 rồi về HN định cư. 25 năm sống tại Thủ đô, Lê Chức đã dành cho Hà Nội tình yêu “Tôi/ Trong cốt hồn Hà Nội”. Tình yêu ấy không chỉ là một chương về HN trong tập thơ mới nhất, viết về cửa ô, sông Mẹ Hồng Hà, Rùa thiêng, Đất Hoa bằng hiểu biết lịch sử và tình cảm với Thăng Long trong câu chữ, mà Hà Nội đã thấm tỏa vào ông át giọng gốc, chỉ còn sang chuẩn Hà thành.

Chất biển “ăn sóng nơi gió” vốn của người đất Cảng, lạ thay không thấy ở con người lịch lãm, chu đáo này. Ông sống nghiêm ngắn, trong sáng, tình nghĩa và nhất là sở hữu tiếng nói chuẩn Hà thành, lại đầy hào hùng, tha thiết khi thể hiện những áng văn cổ, các diễn văn lịch sử. Tại nhiều sự kiện, lễ hội, chất giọng biểu cảm ấy thật thiết tha, tinh tế, ấn tượng trong hàng trăm phim tài liệu, chương trình Tiếng thơ và đọc truyện cho trẻ em. Chất giọng Hà Nội gốc.

3. Lê Hoa, từ cây cổ thụ Lê Đại Thanh, trổ nhánh cành xanh miết. Từ “biển Đại Thanh” tỏa ra những vòng tròn đồng tâm tưởng không ngừng, không ngừng xao động. Ông đã viết, đóng nhiều vai trong cuộc đời sóng gió nhiều thua thiệt của mình, nhưng thực ra Lê Đại Thanh đã sống nhiều bằng tầm vóc lớn không trong bi kịch, khi đã đạt độ xuất sắc hiếm biệt của vai đời: thi nhân. Viết Di chúc trước khi lìa đời 31 năm, ông đã biết sống, dám là mình và dạy con cháu điều cốt tử: Sống là phải tin, yêu, hy vọng, dâng hiến. “Khi tôi chết, những người thân đừng nhỏ lệ/ Mà ngâm với tôi một đoạn ngắn thơ tôi/ Chết là trở về tinh thể sao trời/ Trả Trái đất những gì vay mượn trước/ Chào những bộ hành tuổi xanh xuôi ngược/ Tôi xuống ga đời, gửi lại vé quê hương”.

Vé của Lê Đại Thanh, là những dòng thơ, chất thơ lại truyền tới con cháu, trong đó Lê Chức vẫn tiếp tục hành trình. Cuốn sách khổ 21 x 29cm bìa HS Đỗ Thúy Hằng (vợ HS Đặng Xuân Hòa) vẽ màu biển tím, mặt trời hay mặt trăng vàng tỏa sáng nối những ngón tay thơ và quả chuông ngân rung thật đúng phần hồn Lê thi sĩ.

Lê Chức nén mạch thơ khỏe trong những câu ngắn mà chất chứa tình dạt dào ông dành cho mẹ, cha, cho quê hương, cho con gái, cháu ngoại. Tiếp nối là tác phẩm có tư duy lạ: “Con gái bật ra từ tôi/ Như cái hạt văng ra từ chiều căng vỏ vỡ/ Mong manh cuốn theo làn gió/ Bay vào cánh đồng đời/ Hạt lại bật ra/ Một chiều gió/ Liti giọng trẻ/ Phía sau – vỏ quả khô lận đận/ Ròn chuỗi cười”.

Lê Chức bệ vệ, tóc quăn bạc trắng, tuổi Đinh Hợi, chưa phải “vỏ quả khô” như tự trào. Ông đã cười rưng lệ khi nhắc, nghĩ về cha và sống đẹp bằng niềm yêu kính ấy, để thơ, để không tan loãng vào “thinh không”. Lê Chức in không nhiều. Từng ngày của mặt trời (tập thơ đầu, 1995). Những trang đời sân khấu (kịch và tiểu luận, 2009). Ông viết trong lời tựa Một  thinh không đây là tập thơ áp chót. Song tôi tin Lê Chức không định ra thi tập cuối cùng, bởi bẩm chất thi sĩ nơi ông, không cần bàn tới sự chuyên và không chuyên, so ví.

Những ngày cuối tháng 4, ông đang  hối hả ở Nhà hát Nhạc vũ kịch VN, nơi dàn dựng vở opera - ballet Định mệnh bất chợt theo kịch bản văn học của chính mình, kịch bản âm nhạc Nguyễn Thiên Đạo, biên đạo NSND Phạm Anh Phương, sẽ ra mắt tại Nhà hát Lớn tối 3/5 tới.

Với Lê Chức, sân khấu và thơ không phải “định mệnh bất chợt”.

Vi Thùy Linh