Ngẫm ngợi cuối tuần: Đắt và rẻ

(Thethaovanhoa.vn) - Câu chuyện này nhằm trò chuyện với người chơi tranh chứ không nhằm nói với người sưu tập.

Rất hay gặp nhưng câu hỏi của người thích chơi tranh: “Ôi, sao đắt thế”. “Ra phố Nguyễn Thái Học rẻ rề, các phòng tranh họa sĩ để giá cao quá!”.

Vậy thế nào là đắt và thế nào là rẻ?

1. Có một câu chuyện thế này. Thời còn trẻ, có lần Picasso đã mua tranh của Henri Rousseau - bạn ông - với giá 4,5 franc. Sau ngày Picaso mất, kiểm kê trong kho sưu tập của ông, bức tranh ấy được hội đồng thẩm định tới giá là 4,5 triệu USD. Giá đầu như cát bụi, giá sau như núi vàng.

Tranh 4,5 franc là thời vô danh tiểu tốt, còn khi lên tới giá 4,5 triệu USD là lúc tên tuổi Henri Rousseau đã lẫy lừng.

Tranh của họa sĩ Bùi xuân Phái vẽ phố trên bìa carton những năm đầu ông thường cho, tặng bạn bè, gán cho hàng cà phê và những tranh mini vào nhưng năm 1980-1990 một thời bán được vài ba trăm đồng. Bức tranh được một hai bữa nhậu… Vậy mà sau ngày mất, tranh ông lên giá ầm ầm, những bức tranh nhỏ ấy có giá vài ba ngàn USD, và có bức cao hơn nữa…

Vẽ trên giấy dó vật liệu còn rẻ nữa, nhưng giá cả thì cũng có thể chót vót như thế.

Tất cả là ở giá trị sáng tạo của tác giả, uy tín của tác giả thuyết phục được người có tiền yêu thích nó.

2. Người làm nghệ thuật hay nói với nhau: tranh không có giá. Đúng vậy đó. Giá tranh bán là tùy vào sự tự đánh giá giá trị của mình và người mua chấp nhận thì giá đó là giá tranh vào thời điểm ấy. Và đó là giá đúng với cả hai bên.

Chơi tranh là chơi giá trị ảo, nên giá cũng rất ảo như vậy đó.

Nhớ một lần cố họa sĩ quân đội Quang Thọ nới với tôi: “Ông Phái là người bán bánh đa đầu ngõ. Mình nói thế không phải coi thường ông ấy. Ông ấy bán tranh rẻ chứ không phải bán tranh rẻ tiền”. Đúng là sự đánh giá tinh tường của đồng nghiệp hiểu sâu sắc tác giả.

Ở một phòng khách sang trọng nếu có tranh của những danh họa như Nguyễn Sáng, Nguyễn Tư nghiêm, Bùi xuân Phái thì người ta nhìn chủ nhân với sự ngưỡng mộ vì trong căn phòng đó có các giá trị đã được xác lập bởi tên tuổi của danh họa. Phải là người am tường nghệ thuật lắm mới biết tìm đến các tác giả ấy… Những cái tên không phải chỉ âm vang trong nước mà còn vượt ra ngoài biên giới.

Những giá trị tinh thần ấy chủ nhân bỏ tiền ra không mua được, nhưng bức tranh trên tường làm được cho chủ nhân!

3. Một đời người như bác Phái  vẽ mấy ngàn tranh phố cổ, có bao nhiêu tranh đẹp trong đó? Chắc những tranh thật đẹp thật ưng ý với tác giả cũng không phải là nhiều, cũng như đâu phải là triết gia nói câu nào cũng có cánh!

Chơi tranh của các tác giả thành danh chính là lưu giữ  tinh thần con người ấy trong không gian salon tiếp khách của mình, lưu giữ giá trị của một nghệ sĩ với sự yêu mến của chủ nhân. Người ta chỉ cần biết rằng những vệt bút mảng màu này là do chính tay ông ấy vẽ ra cách đây mấy chục, mấy trăm năm trước chứ không phải ai khác.

Theo năm tháng, những bức tranh đó thay đổi giá trị khi tác giả không còn. Giá cả bức tranh sẽ thay đổi khôn lường. Những tác phẩm nghệ thuật thường được coi như tài sản quốc gia (nếu của nhà nước) và là nơi cất vàng giữ tiền trong tay các tư nhân.

Như thế là tương đối rõ không có chuyện rẻ đắt trong nghệ thuật. Giá bức tranh được xác định không phải bằng giá trị vật chất (sơn màu toan vải) tạo thành mà là giá trị sáng tạo trong nghệ thuật và danh tiếng của tác giả.

Giá tranh của một tác giả sau này cũng còn phụ thuộc vào hệ thống buôn tranh và sự PR quảng bá thông qua các nhà phê bình nghệ thuật. Cho nên không lạ là nhiều tác giả khi chết tranh trở nên có giá cao dần lên qua các cuộc trao đổi mua bán, và do sự đề cao phân tích của các nhà phê bình và hệ thống buôn bán tranh đã làm sáng tỏ các giá trị của tác giả.

Đắt, rẻ là như vậy!